Είναι σαφές ότι τα συστήματα υγείας, ειδικότερα στον «Δυτικό Κόσμο, αντιμετωπίζουν νέες προκλήσεις που θέτουν την βιωσιμότητα τους σε αμφισβήτηση. Οι “βελτιώσεις”, δηλαδή μικρά βήματα αλλαγής προς το γενικότερο κοινό καλό από φορείς που έχουν σαν στόχο τους το γενικότερο κοινό καλό, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις διαρκώς αυξανόμενες προκλήσεις.

Σημαντικές (και ευπρόσδεκτες!) ιατρικές εξελίξεις έχουν μετατρέψει νοσήματα που κάποτε ήταν απειλητικά για τη ζωή, σε μακροχρόνιες καταστάσεις που πρέπει να γίνουν διαχειρίσιμες. Η διαχείριση τους απαιτεί τη συνεργασία με τον ασθενή και μετατοπίζει το επίκεντρο της φροντίδας από τον γιατρό περισσότερο προς τη μεριά του ασθενούς από ένα μοντέλο όπου οι ιατρικές υπηρεσίες “λύνουν το πρόβλημα για τον πολίτη” σε ένα μοντέλο όπου ιατρικές υπηρεσίες “λύνουν το πρόβλημα με τον πολίτη”.

Και οι ανησυχητικές δημογραφικές εξελίξεις σηματοδοτούν πως η Ευρώπη και ο Δυτικός κόσμος ήδη αντιμετωπίζουν και θα αντιμετωπίσουν πολύ πιο έντονα στο άμεσο μέλλον, ανάγκες για μακροχρόνια φροντίδα και πολύνοσηρότητες, δηλαδή την συνύπαρξη σε έναν ασθενή δύο ή και περισσότερων χρόνιων νοσημάτων.

Το ασφυκτικό αυτό περιβάλλον για τα συστήματα υγείας, σε καταστάσεις δημοσιονομικής πειθαρχίας, επιβαρύνεται ακόμα περισσότερα από την ανάγκη “να κάνουμε περισσότερα με λιγότερα χρήματα σε έναν κόσμο που η εμπιστοσύνη δεν είναι δεδομένη” και την συσσωρευμένη γνώση που έχει αποκτήσει ο πολίτης ο οποίος απαιτεί εξατομικευμένες υπηρεσίες, ποιοτικές και αποτελεσματικές.

Όμως η κρίση αποτελεί και ευκαιρία να αλλάξουμε. Τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αλλά πολύ περισσότερο τον τρόπο που ενεργούμε. Οι πολίτες, οι λήπτες αποφάσεων, οι εταιρείες, οι οργανώσεις ασθενών, οι επαγγελματίες υγείας και κοινωνικής αλληλεγγύης, σε όλα τα επίπεδα.

Απαιτείται λοιπόν ένα νέο παράδειγμα. Απαιτούνται μεγάλες και διατηρήσιμες αλλαγές όπου ο κάθε εμπλεκόμενος, θα έχει την ευθύνη που του αναλογεί. Οι αλλαγές αυτές, είναι οι κοινωνικές καινοτομίες, νέοι συνδυασμοί πρακτικών και εργαλείων που αναπτύσσονται για να αντιμετωπίσουν τις μεγάλες κοινωνικές προκλήσεις και ανάγκες στα συστήματα υγείας και κοινωνικής αλληλεγγύης.

Σύμφωνα με το project INNOSERV, ισχύει η ακόλουθη τυπολογία στη κοινωνική καινοτομία στην υγεία:

• Νέα Υπηρεσία ή Προϊόν: Εξατομικευμένη υπηρεσία ή προϊόν αντί για μια λύση για όλους.
• Νέος φορέας παροχής υπηρεσιών ή προϊόντων: Αντί για κυβερνητικός φορέας, ομάδες ασθενών ή κοινωνική επιχείρηση.
• Νέος τρόπος διακυβέρνησης της υπηρεσίας: Αντί για δημόσιος φορέας, Κοινοπραξία Φορέων Τοπικής Αυτοδιοίκησης ή Φορέας Αυτοδιαχείρισης από τους ίδιους τους ασθενείς.
• Νέα μορφή πόρων: Αντί για χρηματοδότηση από προγράμματα, χρηματοδότηση μέσω crowd – funding, αντί επαγγελματίες υγείας, μίξη επαγγελματιών και εθελοντών ή ασθενών.
• Νέοι τρόποι αξιολόγησης των αποτελεσμάτων και των διαδικασιών: Αντί για δείκτες αξιολόγησης που θέτονται μόνο από τους επαγγελματίες υγείας ή και τους λήπτες αποφάσεων, κριτήρια αξιολόγησης που θέτονται από τους ίδιους τους ασθενείς σε σχέση με την εμπειρία τους στην υπηρεσία και που διαχέονται περισσότερο από τα ασφυκτικά χρονικά όρια ενός προγράμματος.

Οι διάφορες εκφάνσεις της κοινωνικής καινοτομίας μπορούν να συνδυαστούν. Για παράδειγμα, ηλεκτρονικές υπηρεσίες αυτοδιαχείρισης σε ασθενείς με Σκλήρυνση κατά Πλάκας που συντονίζονται από εκπαιδευμένους ασθενείς σε συνεργασία με ασθενείς και που χρηματοδοτούνται ανταποδοτικά σε κοινοπραξία δημοτικών υπηρεσιών υγείας

Έχοντας τα παραπάνω υπόψη, η Πρωτοβουλία για την Κοινωνική Καινοτομία στην Ευρώπη (SOCIAL INNOVATION EUROPE), έθεσε 5 γενικές κατηγορίες κοινωνικής καινοτομίας όπου λαμβάνουν χώρα οι πιο σημαντικές κοινωνικές δράσεις κοινωνικής καινοτομίας στην υγεία και στην κοινωνική καινοτομία και υπόσχονται, σημαντικές αλλαγές στον τρόπο που θα λειτουργούν τα συστήματα υγείας από εδώ και στο εξής:

• Η ενδυνάμωση των πολιτών/ασθενών για την συμμετοχή τους στο σχεδιασμό, στην υλοποίηση νέων υπηρεσιών και στη λήψη αποφάσεων για την υγεία τους,
• H υποστήριξη ασθενών από ασθενείς στη διαχείριση κυρίως ενός χρόνιου νοσήματος,
• Νέες δομές φροντίδας όπου συνυπάρχουν πολλές υπηρεσίες που αντιμετωπίζουν ολιστικά την υγεία και τους παράγοντες που την επηρεάζουν, π.χ. one – stop υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής φροντίδας και στέγασης.
• Εφαρμογές κινητής και ηλεκτρονικής υγείας, m and e – health apps.

Ενώ οι νέες τεχνολογίες στη θεωρία προσφέρουν τεράστιες ευκαιρίες για την παροχή των υπηρεσιών υγείας, στην πραγματικότητα η επίπτωση των εφαρμογών κινητής και ηλεκτρονικής υγείας δεν είναι τόσο αναγνωρίσιμη στην καθημερινή επαφή των πολιτών με τα συστήματα υγείας και κοινωνικής αλληλεγγύης όπως με άλλες τομείς δραστηριότητας. Αυτές οι καινοτομίες, λαμβάνουν χώρα σε πολλά σημεία, αλλά ακόμα δεν έχουν το momentum για την συστημική αλλαγή που επιδιώκουν.

Αργά αλλά σταθερά, οδεύουμε εκεί. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο προπομπός της κοινωνικής καινοτομίας στην υγεία και την κοινωνική αλληλεγγύη μέσω του ψηφιακού μετασχηματισμού (digital transformation).

Αρκεί κανείς να δει κανείς το πρόγραμμα εργασίας του προγράμματος Horizon 2020 για το 2018 και θα γίνει αντιληπτό πόση σημασία έχει ο ψηφιακός μετασχηματισμός για την κοινωνική καινοτομία στην υγεία και την κοινωνική αλληλεγγύη.

Στην Ελλάδα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο οι αλλαγές θα προχωρήσουν. Καινοτόμες ιδέες υπάρχουν, αυτό που χρειάζεται πλέον, είναι οι βιώσιμες συνεργασίες συλλόγων ασθενών, ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, φορέων τεχνολογίας και καινοτομίας του ιδιωτικού τομέα και φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης και ένας ο εξαιρετικός συντονισμός για τη διαχείριση της αλλαγής. Το κράτος και το σύστημα υγείας στην Ελλάδα, θα αναγκαστεί να αλλάξει, γιατί πάντα, η αλλαγή προέρχεται από κάτω προς τα πάνω.

Ρεντούμης Αναστάσιος 

Πρόεδρος, Συμμαχία για την Ολοκληρωμένη Φροντίδα,

Alliance for Integrated Care